GOZ na poziomie krajowym – szwedzki system kaucyjny zamyka obieg PET

Szwedzki system kaucyjny jest najstarszym systemem dla opakowań jednorazowych w Europie i już dziś daje możliwość zamknięcia obiegu PET, wpisując się w wyzwania jakie stawia przez nami gospodarka o obiegu zamkniętym.

Szacuje się, że poziom recyklingu plastikowych butelek w Polsce wynosi niecałe 35%, a musimy pamiętać
o zobowiązaniach zapisanych w unijnych dyrektywach, które mówią o recyklingu 77% do 2025 roku).

Szwedzki system kaucyjny jest najstarszym systemem dla opakowań jednorazowych w Europie. Dlaczego zdecydowano się na jego wprowadzenie i jak tego dokonano? Na to pytanie odpowiada przedstawiciel organizacji „Returpack”, zrzeszającej , szwedzkie browary, producentów napojów oraz stowarzyszenia sprzedawców spożywczych, który jest operatorem systemu kaucyjnego w Szwecji:

„Główny powodem była próba przeciwdziałania wzrostowi zaśmiecenia środowiska, zatrzymanie materiału na lokalnym rynku oraz stworzenie nowych „zielonych” miejsc pracy”.

Zobacz webinar o szwedzkim systemie kaucyjnym

Właśnie dlatego w 1984 r. wprowadzono kaucję na puszki aluminiowe, następnie w 1994 r. systemem objęto również PET. Zaprojektowano je w taki sposób, by funkcjonowały jako dwa odrębne systemy pod kątem fiskalnym, co miało służyć przejrzystości i przeciwdziałać ewentualnym próbom finansowania zbiórki jednego materiału kosztem drugiego.

Dzisiaj mieszkańcy mają doliczany „pant” (określenie na kaucję, stąd nazwa systemu „Pantamera”) do jednorazowych butelek PET oraz puszek (z aluminium i stali). Systemem objęte są opakowania po wszystkich gotowych do spożycia napojach, w tym po piwie, cydrach, wodzie butelkowanej i napojach.

Znakomita większość wolumenu opakowań (94%) zbierana jest, podobnie jak w innych krajach europejskich, w automatach zlokalizowanych na terenie sklepów (5100 sztuk, 3100 obiektów), gdzie wciśniecie zielonego guzika oznacza druk ważnego rok kuponu na zakupy, czerwony daje możliwość przekazania pieniędzy na Czerwony Krzyż. Dodatkowo mieszkańcy otrzymują jeszcze możliwość segregowania tego typu odpadów w 50 zautomatyzowanych punktach PSZOK. W regionach górskich
do zbiorki wykorzystywane są pojemniki typu „dzwon”, zaś sektor HORECA oraz kluby sportowe stosują wolnostojące pojemniki z logotypem operatora.

W Szwecji stosuje się dwie wartości kaucji – 40 gr dla opakowań z metalu i plastiku, których pojemność wynosi poniżej 1l oraz 80 gr dla plastików powyżej 1l. Szwecja jest jedynym krajem, w którym sprzedawcy nie są ustawowo zobowiązani do przyjmowania pustych opakowań, jednak dzięki odgórnemu wprowadzeniu tzw. opłaty manipulacyjnej, punkty handlowe chętnie uczestniczą w systemie.

System finansuje się dzięki sprzedaży surowców wtórnych, niezwróconym kaucjom, opłatom członkowskim (jednorazowy koszt około tysiąca euro) oraz opłatom administracyjnym ponoszonym przez podmioty włączające swoje produkty do systemu. Nadwyżki finansowe są przeznaczane na inwestycje w marketing
i rozwój infrastruktury.

Spot promujący zwrot opakowań: https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=YRgDC2iufMc&feature=emb_logo

Puszki: https://youtu.be/yh247DjfPqQ

Butelki: https://youtu.be/3VGJes8pOvg

Właścicielem odpadów jest organizacja Returpack, która posiada jedno centrum logistyczne, zatrudniające 70 pracowników oraz 24 magazyny. W systemie znajduje się 6230 rodzajów produktów,
które należą do ponad 12 tys. producentów i importerów.

W 10 milionowej Szwecji, przekazuje się obecnie do recyklingu 19 tys. ton aluminium, 23 tys. ton PET oraz 1,3 tys. ton HDPE, którego źródłem są zakrętki. Poziom recyklingu wynosi 84,9% (dane uwzględniające tylko Returpak). Około 10% materiału „umyka” trafiając do Norwegii (handel przygraniczny), a 3% jest zbierane
w innych systemach działających na terenie Szwecji.

Rys. 1 Odbiór opakowań i logistyka w ramach systemu kaucyjnego w Szwecji

W Szwecji nie ma firm zajmujących się recyklingiem aluminium, dlatego odpowiednio posortowane, jest ono przesyłane do zagranicznych operatorów. PET jest natomiast przetwarzany na miejscu, w budynku którego właścicielem jest Returpack. Hale wynajmuje recykler, który bezbarwny materiał wykorzystuje
do produkcji recyklatu do opakowań spożywczych, a kolorowy lub tzw. mixed PET, który sprzedaje jako półprodukt do wytwarzania mebli, czy ubrań. Już od kilkunastu lat Returpack zamyka obieg recyklatu PET poprzez zastosowanie praktycznych i prawnych rozwiązań umożliwiających wdrażanie GOZ na rynku lokalnym. Recykling odbywa się na miejscu: Returpack wybudował halę, którą udostępnił recyklerowi. Udostepnienie hali i zagwarantowanie materiału wsadowego powiązane jest z klauzulą prawa pierwokupu recyklatu PET przez szwedzkich producentów napojów. Szwedzki model GOZ wdrażany jest aktualnie w sąsiedniej Norwegii.

Jako czynniki sukcesu szwedzkiego systemu kaucyjnego, dyrektor Returpack wymienia: ekoprojekowanie i ujednolicenie produktów (pod kątem specyfikacji materiału i kształtu), czy wykorzystanie 100% zebranego materiału, bez jakichkolwiek strat podczas jego przetwarzania. Kluczowe jest także nawiązanie komunikacji z konsumentami (prowadzenie działań edukacyjnych i informacyjnych), jak również efektywna kosztowo zbiórka, rozpoznanie i zgniatanie opakowań w recyklomatach oraz racjonalna wysokość depozytu.

Rys. 2 System depozytowy jako wdrożenie GOZ