System kaucyjny w Norwegii. Czy obieg zamknięty jest możliwy?

Recykling odpadów funkcjonuje w Norwegii od 30 lat. W tym czasie wdrożono rozwiązania umożliwiające ponowne przetwarzanie 92% butelek plastikowych , uruchomienie PSZOK-u* w każdej gminie i ograniczenie do 4% poziomu składowania odpadów (przy kilkunastu działających spalarniach). Powyższe dane wpisują się w kontekst nowych dyrektyw Unii Europejskiej,, zobowiązujących państwa członkowskie do osiągnięcia do 2030 r. m.in. 60% recyklingu odpadów komunalnych, 55% odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych oraz ograniczenia do 10% możliwości składowania odpadów**.

Co w takiej sytuacji możemy zrobić aby osiągnąć wskazane poziomy?

Bez wątpienia niezbędne są rozwiązania takie jak Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta i system kaucyjny, które sprawią, że to producenci będą brać odpowiedzialność za pełny cykl życia opakowania, a to ostatnie nie wyląduje w przydrożnym rowie, czy też nie zostanie zanieczyszczone lądując w koszu
z resztkami jedzenia. Aby zrozumieć lepiej funkcjonowanie powyższych rozwiązań, przeprowadziliśmy konsultacje z norweskimi podmiotami działającymi w branży recyklingu i gospodarki o obiegu zamkniętym.

Norweski system kaucyjny działa od 1999 r. i obejmuje opakowania po napojach z plastiku oraz metalu. Każdy punkt (sklepy, stacje benzynowe, kioski) sprzedający produkty w powyższych opakowaniach jest zobowiązany do umożliwienia klientom ich zwrotu (automat, czy w przypadku mniejszych punktów – zbiórka manualna). Tego typu miejsc jest na mapie Norwegii około 15 tysięcy, z czego 3700 posiada recyklomaty, do których trafia 94% opakowań.

Rząd motywuje producentów do ponownego wykorzystania plastikowych butelek i puszek, poprzez odpowiednie stawki podatku ekologicznego. Jest on uzależniony od osiągniętego przez przedsiębiorstwo wprowadzające dany produkt na rynek poziomu recyklingu opakowań. a gdy dochodzi on do 95%, lub więcej, stawka podatku redukowana jest do zera. Norweskim systemem kaucyjnym zarządza podmiot Infinitum, w którego zakres obowiązków wchodzi obsługa systemu zbiórki butelek z tworzyw sztucznych
i puszek na terenie całego kraju***.

W 2019 r. Infinitum zebrał 89,7 % plastikowych butelek po napojach oraz 90% puszek i przekazał do recyklingu 22400 ton PET oraz 9300 ton aluminium. Przedstawiciele organizacji twierdzą, że niektóre partie tworzyw sztucznych zostały już poddane recyklingowi 50 razy (w szczególności butelki PET, zebrane w ramach systemu kaucyjnego, dzięki któremu materiał zachowuje dużą czystość). Od 2020 r. planuje całkowicie zamknąć obieg surowców w Norwegii.

Organizacja wybudowała także w ostatnim czasie halę produkcyjną i udostępniła ją recyklerowi, pod warunkiem zagwarantowania prawa pierwokupu recyklatu przez uczestników systemu kaucyjnego.

Jednym z unikatowych na skalę Europy rozwiązań jest system wprowadzony przez ROAF – związek założony przez 7 gmin znajdujących się na północ od Oslo, który zajmuje się obsługą gospodarki odpadami w regionie zamieszkałym przez 350 tys. ludzi. Na początku drugiej dekady XXI w. ROAF analizował systemy, które umożliwiłyby maksymalizację recyklingu odpadów komunalnych, w szczególności frakcji opakowaniowej. Już wtedy przyjmowano, że selektywna zbiórka sprawdza się lepiej w przypadku papieru, metali i szkła, słabiej wypadając w przypadku opakowań z tworzyw sztucznych. ROAF zdecydował się na nowatorskie rozwiązanie sortowni centralnej dla zmieszanej frakcji odpadów resztkowych i opakowaniowych z tworzyw sztucznych. W W 2011 r. była to dosyć niestandardowa koncepcja, która według przedstawicieli Związku wyznaczyła nowy trend w Norwegii: dziś śladem ROAF idzie wiele norweskich miast i związków międzygminnych (Trondheim, Stavanger, Nordere Follo, Fredrikstad).   Mieszkańcy ROAF sortują odpady bio i te umieszczają w zielonym worku w tym samym pojemniku, do którego wrzucają zmieszane odpady resztkowe z opakowaniami plastikowymi. Sortują również papier i tekturę, które wrzucają do drugiego pojemnika, zaś opakowania szklane i metalowe zanoszą do tzw. gniazd recyklingu. Materiał wsadowy do sortowni ROAF pochodzi z pierwszego wspomnianego pojemnika, zawierającego worki z odpadami kuchennymi oraz worki z odpadami resztkowymi i surowcami wtórnymi z tworzyw sztucznych. Wydzielając 90% plastikowych opakowań, w tym 65% zbywalnych na rynku, Związek ROAF wypełnia wymagania Dyrektyw Unijnych na 2030 r. (55% zbiorki opakowań z tworzyw sztucznych.), przy czym około 30% przyjętych odpadów nadal trafia do spalarni.

Do worka z odpadami spożywczymi można w Norwegii wrzucać resztki odzwierzęce, które są zagospodarowywane głównie przez biogazownie, produkujące m.in. gaz wykorzystywany przez transport publiczny. Związek ROAF prowadzi również obsługę scentralizowanych punktów gromadzenia odpadów wielkogabarytowych, zielonych, niebezpiecznych i ZSEE***.

ROAF działa również na polu edukacyjnym, współpracuje z rządem, doradza firmom w zakresie ekoprojektowania. W 2018 r. obiekt odwiedziło 3 tys. uczniów, którzy są informowani o procesie i efektach właściwej segregacji odpadów. Rok wcześniej Związek wypracował z norweskim rządem dokument dotyczący efektywnego projektowania plastikowych opakowań. Także przedstawiciele producentów szukają u pracowników ROAF wiedzy związanej z wyborem najlepszych materiałów stosowanych w swoich produktach.

Pytani o przyszłość gospodarki odpadami, uwzględniającej rosnące poziomy recyklingu, wdrożenie rozwiązań gospodarki obiegu zamkniętego, rosnącą konsumpcję, przy jednoczesnym obniżaniu poziomów składowania oraz spalania odpadów, Norwegowie wskazują na kilka tematów, nad którymi warto się pochylić. Mówią o wysokim poziomie eksportu odpadów do szwedzkich spalarni (problem, z którym borykać się będzie coraz więcej inwestycji tego typu, z uwagi na niedostatki surowca i konsekwencji płacenia przez gminy kar), kwestiach włączenia ponownego wykorzystania produktów („reuse”) do poziomów recyklingu, czy przyszłości rozwiązań takich jak sekwestracja dwutlenku węgla, czyli procesie redukcji emisji mającym na celu zapobieganie uwalnianiu dużych ilości dwutlenku węgla do atmosfery.

* Cele dotyczące recyklingu odpadów opakowaniowych do 2025 r. / 2030 r.: tworzywa sztuczne 50%/55%; aluminium 50%/60%; stal 70%/80%; szkło 70%/75%; papier i karton 75%/85%.

**PSZOK – Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych
*** system działa 24 godziny na dobę, 5 dni w tygodniu

****elektroodpady