„Bubel prawny, nie do wprowadzenia w 1,5 roku, wielkie ryzyko finansowe na które naraża się branża producentów i importerów napojów” – te argumenty słyszymy od przedstawicieli biznesów odpowiedzialnych za stworzenie systemu kaucyjnego w Polsce.  Czy są one zasadne? Dlaczego branża tak bardzo krytykuje projekt, który jak twierdzi „sama zainicjowała i współtworzyła”? Czy doświadczenia kilkunastu europejskich krajów nie wystarczą, by spojrzeć na ten projekt jako narzędzie, które pozwoli biznesowi sprostać wyzwaniom prawnym, finansowym i środowiskowym, które czekają Polskę w przyszłości?

Polskie Stowarzyszenie Zero Waste odpowiada na twierdzenia branży, bazując na doświadczeniach zebranych w ciągu 4 lat prowadzenia kampanii „Kaucja wraca”. Wizyty studyjne na Litwie, w Estonii, Słowacji, Norwegii i Chorwacji dały nam perspektywę różnie zarządzanych systemów, w których znaleźliśmy zarówno pozytywne jaki i negatywne elementy. Rozmowy z przedstawicielami operatorów pokazały z czym mierzyli się w trakcie tworzenia systemu, dając nam wskazówki jak tworzyć kaucję w Polsce by była ona jak najbardziej efektywna i przyjazna dla konsumenta.

Oto 8 mitów w sprawie kaucji, które dziś prostujemy!

MIT 1 Ustawa o systemie kaucyjnym to bubel prawny i ryzyko finansowe dla wprowadzających i sieci handlowych

Reprezentanci wyżej wymienionych podmiotów mieli ogromny wpływ na kształt ustawy, czego najlepszym dowodem jest przeforsowanie przez nich zapisów dotyczących wielu operatorów oraz tego, że tylko oni mogą takiego operatora stworzyć. Jednocześnie ustawa przeszła proces notyfikacji, podczas którego żaden kraj UE nie odniósł się ani nie próbował podważyć jej zapisów.

Nasza opinia: ustawa jest dobrą bazą do stworzenia sprawnie działającego systemu i wymaga jedynie kosmetycznych poprawek, z których większość da się wprowadzić na podstawie umów pomiędzy operatorami oraz umów operatorów z producentami.

MIT 2 Nie można porównywać Polski do Słowacji, która wprowadziła kaucję w 2022 r. i ma zupełnie ą strukturę handlu niż Polska

Na Słowacji sprzedaje się podobne ilości napojów opakowaniach na jednego mieszkańca co w Polsce, więc porównywanie tych dwóch krajów jest jak najbardziej zasadne. Jako że systemy kaucyjne to rozwiązania co do zasady skalowane, to Słowacja może być bardzo dobrym przykładem dla polskich producentów. Szczególnie, że to górzysty kraj o trudnej logistyce wynikającej z rozproszonej struktury osadniczej, w którym zbiórka opakowań w systemie kaucyjnym przebiega modelowo, tak w zakresie dużych sklepów, które mają obowiązek być w systemie, jak i włączonych dobrowolnie małych jednostek handlowych, które oferują możliwość zwrotu opakowań także w najmniejszych miejscowościach.

MIT 3 Wprowadzenie kaucji 1 stycznia 2025 r. i 77% poziomu zbiórki w pierwszym roku nie do zrealizowania

Słowacja w pierwszym roku działa systemu sprostała ambitnym poziomom zbiórki, co udało się na dużo trudniejszym logistycznie terenie. Wskazane w ustawie wysokie poziomy zbiórki i spore kary za ich nieosiągnięcie są najlepszym gwarantem efektywności systemu oraz tego, że będzie wprowadzany od samego początku w sposób jak najbardziej ambitny.

Powodzenie w pierwszym roku zależy od kilku czynników – możliwie najkrótszy okres przejściowy, kiedy na półkach sklepowych znajdują się jeszcze opakowania będące poza system kaucyjnym i te sprzedawane wraz z kaucją. Każdy miesiąc przedłużania tego okresu to wymierne straty w poziomach zbiórki, o czym dotkliwie przekonał się operator łotewskiego systemu, w którym długi okres przejściowy przełożył się na niski, raptem 62% poziom zbiórki w pierwszym roku. Kolejnym kluczowym aspektem jest wyznaczenie wysokości kaucji na poziomie zachęcającym konsumentów do zwrotu opakowań. Dodatkowo przyglądając się doświadczeniom słowackim czy litewskim, wyraźnie widać, że realizacja ambitnych poziomów zbiórki w systemach kaucyjnych następuje znacząco szybciej niż proponowany przez ustawodawcę wzrost poziomów obligatoryjnych. Pamiętajmy również, że jest to wymóg UE wynikający z dyrektyw, do których Polska już się zobowiązała.

MIT 4 W polskim systemie kaucja nie pójdzie za produktem, dlatego nie wróci do operatora

Posłużymy się przykładem Niemiec. Tutaj przechodzenie kaucji przez wszystkie fazy życia produktu jest uregulowane na podstawie umów pomiędzy operatorem systemu, a wprowadzającymi, nie ma tu konieczności angażowania legislatora, który właśnie w celu rozwiązywania tego typu problemów, dał przedsiębiorcom ogromną swobodę w kształtowaniu systemu.

MIT 5 Polski system kaucyjny zabije szkło wielorazowe, bo to ma już swoje odrębne systemy

System kaucyjny niczego nie zmieni w kwestii istniejących już rozwiązań dla butelki wielorazowej. Dane z Łotwy, gdzie do systemu włączono działające wcześniej wyspowe systemy zbiórki opakowań wielokrotnego użytku pokazują, że krok ten znacząco zwiększył poziomy zwrotu tych opakowań, co przełożyło się na korzyści ekonomiczne i środowiskowe.

Doświadczenia jednego z łotewskich jasno pokazują, że przed wprowadzeniem scentralizowanego systemu kaucyjnego zbiórka wynosiła 50%, obecnie sięga aż 90%!

W Polsce to także możliwe – z małych sklepów opakowania wielorazowe mogą być nadal odbierane na podstawie umów z producentami, a jeśli zdecydują się ona na wejście do pełnego systemu kaucyjnego, operator podpisze z nimi umowy tylko na opakowania jednokrotnego użytku.

MIT 6 Wprowadzający do obrotu napoje w opakowaniach nie mogli się przygotować, gdyż przez długi czas nie znano szczegółowych zapisów ustawy

Treść ustawy była znana od czasu przesłania jej do notyfikacji i parlamentu, więc producenci mieli czas, żeby się przygotować. Artykułowanie obaw o nieotrzymanie licencji na czas, przez źródła zbliżone do potencjalnie największego polskiego operatora, zrzeszającego większość rynku producentów napojów nie mają większego uzasadnienia. Tego typu obawy mógłby werbalizować mniejszy biznes, ale nie największy podmiot na rynku.

MIT 7 Brak informacji o wysokości kaucji uniemożliwia modelowanie systemu prowadzone przez biznes

Wysokość kaucji musi zostać określona jak najszybciej, a decyzję tę Ministerstwo Klimatu i Środowiska podejmuje rozporządzeniem. Jako strona społeczna postulujemy wyznaczenie wysokości kaucji na 1 PLN, bo po pierwsze stawka ta sprawdza się już dobrze w wyspowych systemach opakowań wielokrotnego użytku, po drugie będzie to na pewno kwota zachęcająca konsumentów do zwrotu opakowań. Uważamy także, że to rynek powinien decydować o tym, czy wysokość kaucji będzie zróżnicowana w zależności od pojemności opakowania.

MIT 8 (Opakowania) mleczne są niebezpieczne

Włączenie napojów mlecznych do systemu kaucyjnego jest następstwem dyrektywy SUP, która nakłada na ten segment rynku te same obowiązki zbiórki 77% opakowań w 2025 r. i wysokiej zawartości recyklatu w nowych opakowaniach. To nie pozostawia branży wyboru, jej produkty muszą się znaleźć w systemie kaucyjnym. Z tego też powodu w Niemczech zostają one włączone w poczet produktów objętych kaucją już w 2024 r. Jednocześnie już dziś produkty te są z powodzeniem zbierane w systemie kaucyjnym w Chorwacji, gdzie mimo dużo cieplejszego klimatu niż w Polsce nie stanowią ona zagrożenia ani dla klientów, ani dla pracowników sklepów.