Ekoprojektowanie w fińskim systemie kaucyjnym

 Finlandia to trzeci, po Norwegii i Islandii, najrzadziej zaludniony kraj w Europie, liczący 5,5 miliona mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 17 mieszkańców na kilometr kwadratowy, przy czym największe skupiska znajdują się na południu. W samych Helsinkach żyje około 650 tysięcy osób. Taka struktura rozmieszczenia ludności jest wyzwaniem dla podmiotów zajmujących się gospodarką odpadami, w szczególności tych, które współtworzą system zarządzania opakowaniami, które objęte są kaucją.

Dawno temu…

Historycznie temat kaucji pojawił się w Finlandii w latach 50. System obejmował zwrot  szklanych butelek po Coca Coli, a w latach 80. dołączono także butelki plastikowe. W 1996 roku wprowadzono kaucję na puszki aluminiowe, następnie w roku 2008 objęto nią PET, a w 2012 szkło.

Operator systemu kaucyjnego w Finlandii

Recyklingiem odpadów opakowaniowych po napojach w Finlandii zajmuje się firma Palpa. To prywatne konsorcjum sprzedawców napojów (50%) oraz producentów i importerów (50%), działające non-profit, którego działania są nadzorowane przez Ministerstwo Środowiska. System kaucyjny w Finlandii jest dobrowolny,  jednak z uwagi na wysoki podatek akcyzowy na opakowania po napojach, wynoszący 0,51 EUR/litr (niezależnie od opakowania), importerzy i producenci decydują się na włączenie produktów do systemu prowadzonego przez firmę Palpa. System jest natomiast obowiązkowy dla wszystkich sprzedawców, którzy zajmują się dystrybucją produktów w butelkach z kaucją. Sprzedawcy mają możliwość wyboru metody zbiórki opakowań (zbiórka manualna lub automatyczna). Recyklomat/automat jest własnością sprzedawcy, natomiast administrator systemu określa warunki, jakie musi spełniać. Właścicielem zabranych odpadów jest Palpa, sklep natomiast otrzymuje opłatę manipulacyjną. 

Konsumenci  i HoReCa

Systemem objęte są jednorazowe opakowania po wodzie, sokach, cydrach, soft-drinkach, long drinkach (koktajlach alkoholowych), napojach energetycznych, piwie, winie i alkoholach mocnych. Konsumenci mogą zwracać je w 4,6 tys. punktów,  których większość posiada maszyny (jest ich 4 tys.). Statystyczny Fin zwraca rocznie 234 puszki po napojach, 89 butelek plastikowych oraz 25 szklanych. Punkty zbiórki w branży HoReCa (hotele, restauracje, catering) znajdują się w 9,5 tys. lokalizacji.

Co decyduje o wysokim, bo 93%, poziomie zwrotu butelek i puszek? Działają tutaj trzy czynniki: nawyki konsumentów (przyzwyczajenie do zwrotu opakowań oraz świadomość środowiskowa), wygoda (rozbudowany system, sprawnie działające maszyny oraz lokalizacja punktów zbiórki),  i kaucja (szeroka gama produktów objętych kaucją oraz odpowiedni poziom finansowy). 

Opakowania jedno- i wielorazowe (zwrotne)

Palpa zajmuje się nadzorowaniem procesów zbiórki, transportu oraz recyklingu opakowań jednorazowych objętych systemem. Osobnym systemem objęte są opakowania zwrotne (PET oraz butelki szklane), gdzie nadzór sprawuje organizacja Ekopullo Ry, współpracująca z Palpa.

Palpa w liczbach

Roczny obrót firmy to 80 milionów euro, a zatrudnionych na stałe jest 13 osób. W 2019 roku wprowadzono do systemu  2347 rodzajów opakowań, osiągnięto poziom prawie 2 miliardów zwróconych opakowań po napojach, a wartość kaucji wyniosła 350 milionów euro.  Z raportów opublikowanych przez firmę wynika, że w ubiegłym roku poddano recyklingowi 18,5 tys. ton aluminium, 14,2 tys. PET oraz 54,5 tys. szkła.  

Rys. 1 Dane z 2019 r. dotyczące poziomów zwrotu poszczególnych rodzajów opakowań oraz wartości kaucji. Źródło: Palpa

Przepisy prawne

Wytyczne do funkcjonowania systemu kaucyjnego zostały zawarte w dekrecie fińskiego rządu z czerwca 2013 roku. Obligują one operatora do osiągnięcia minimum 90% poziomu recyklingu opakowań, stworzenia wymagań dla producentów dotyczących zatwierdzania produktów w rejestrze, jak również obowiązek sprawozdawczości do organów do tego wyznaczonych.

Pełny tekst w języku angielskim jest dostępny tutaj:

https://www.finlex.fi/en/laki/kaannokset/2013/en20130526.pdf

Członkowstwo w Palpa

Członkami systemu jest 256 podmiotów, które zgłosiły do tej pory 21842 rodzajów opakowań. Aby wejść do systemu, należy wypełnić formularz zgłoszeniowy, dostępy na stronie operatora; poczekać około miesiąca na akceptację przez organy nadzorujące system. Po tym czasie następuje zwolnienie firmy z podatku akcyzowego, a następnie firma rozpoczyna przesyłanie raportów o poziomie sprzedaży, jak również ponosi opłaty związane z członkostwem.

Proces akceptacji nowych rodzajów opakowań trwa maksymalnie dwa tygodnie (oficjalna lista zaakceptowanych zgłoszeń pojawia się dwa razy w miesiącu). 

Ekoprojektowanie

Na stronie opertora Palpa można znaleźć pełne wytyczne dotyczące oznaczeń butelek oraz materiałów z jakich mogą być wykonane. Wyłącznie lokalny kod kreskowy znajduje się na butelkach PET i puszkach (wprowadzenie go było spowodowane dużą ilością napływających z zagranicy opakowań tego typu, co mogło spowodować utratę stabilizacji finansowej systemu). Na opakowaniach szklanych jest zarówno lokalny jak i międzynarodowy kod kreskowy.

Rys. 2 Wytyczne dotyczące materiałów z których mogą być wykonane opakowania (eko projektowanie). Źródło: Palpa

Koszty dla firm

Każdy system zwrotów (puszka, PET, szkoło) jest rozliczany oddzielnie (ma osobną wycenę oraz P&L, czyli rachunek zysków i strat). Nie zezwala się na wzajemne subwencjonowanie tych systemów. Wszystkie opłaty są takie same dla firm sprzedających, odbierających lub transportujących konkretną kategorię opakowań. 

Firmy włączające się do systemu muszą uiścić jednorazową opłatę członkowską oraz wnieść zabezpieczenie (zależy ono od szacunkowej rocznej sprzedaży firmy), które jest zwracane po zakończeniu współpracy.  Opłata za rejestrację kodu kreskowego jest ustalana na podstawie wytycznych dostawców automatów. Co miesiąc są przygotowywane raporty z podsumowaniem sprzedaży (kaucja oraz opłaty naliczane za każdą sztukę opakowania zwane przez operatora opłatami recyklingowymi).

Opłaty recyklingowe naliczane za każdą sztukę opakowania (związane z logistyką zbiórki, obsługą materiałów, opłatą manipulacyjną, kosztami stałymi takimi jak finansowanie, personel, IT, komunikacja)  są ustalane przez zarząd Palpa.

Zwrot butelek

Zwrot butelek może nastąpić wyłącznie w specjalnie oznaczonych pojemnikach Palpa.

Rys. 3 Rodzaje pojemników na opakowania po napojach zebrane w systemie. Źródło: Palpa

Transport opakowań po napojach

Odbiór opakowań odbywa się bezpośrednio (dostawca przywozi towar do sklepu, w drodze powrotnej zabiera puste opakowania) oraz pośrednio (jest przewożony ze sklepu do magazynu przewoźnika  lub punktu handlowego i dalej do centrum logistycznego operatora).

Rys. 4 Mapa centrów logistycznych operatora oraz firm będących odbiorcami opakowań z fińskiego systemu kaucyjnego. Źródło: Palpa

Zasada działania systemu kaucyjnego 

Rys. 5  Obieg kaucji w ramach systemu kaucyjnego. Źródło: Palpa

Rys. 6 Przepływ materiałów w obrębie systemu kaucyjnego. Źródło: Palpa

Podobieństwa i różnice

Fiński system kaucyjny na jednorazowe opakowania po napojach, podobnie jak w większości krajów Europy jest scentralizowany, zarządzany przez jednego operatora i posiada punkty zbiórki w jednostkach handlowych. Model z Finlandii wyróżnia bogaty wachlarz produktów obejmujący również alkohole wysokoprocentowe. W porównaniu do sąsiadów skandynawskich oraz systemów kaucyjnych z krajów bałtyckich, fiński operator systemu kaucyjnego ma dość wysokie koszty z uwagi na szeroko stosowaną formułę outsorcingu – Palpa nie posiada własnych centrów logistycznych – opakowania po napojach są przygotowywane do procesów recyklingu przez firmę komercyjną.