Efekt skali i skuteczność: kaucja na wszystkie rodzaje opakowań po napojach

Już za chwilę mamy poznać ostateczny kształt ustawy o systemie kaucyjnym. To jedyne narzędzie, które pozwala: osiągnąć wysokie poziomy zbiórki opakowań po napojach oraz odzyskiwać cenne surowce – PET, szkło, aluminium i domykać łańcuchy dostaw. Tak skonstruowany system pozwoli jednocześnie zlikwidować zaśmiecenie, które jest zmorą naszej przestrzeni publicznej i zagwarantować zdrową zrównoważoną gospodarkę w oparciu o zamknięty obieg surowców.

Głośne narzekania, najpierw producentów aluminium, a potem detalistów i producentów szkła oraz napojów w szklanych opakowaniach, budzą coraz poważniejsze obawy, że Ministerstwo Klimatu i Środowiska może się wycofać ze złożonych obietnic. Przypomnijmy, że podczas konferencji 2 czerwca br. minister Jacek Ozdoba obiecał, że dzięki kaucji tzw. “małpki” znikną z naszych ulic. Im dłużej trwa oczekiwanie, tym rodzi się większa niepewność, czy politycy nie wsłuchują się w głosy niektórych podmiotów. Te zaś dowodziły w mediach, że aluminum zbiera się wystarczająco dobrze, a szkło w systemie kaucyjnym zniszczy handel i stanowić będzie niepotrzebną nadregulację prawną. O tym, że kaucja zmniejsza zaśmiecenie, a przede wszystkim jest najlepszą drogą do zamknięcia obiegu surowców oponenci kaucji na wszystkie rodzaje opakowań zdają się zapominać.

Jasne zasady dla konsumentów

System włączający wszystkie frakcje to system efektywny dzięki korzyści płynącej ze skali. Z punktu widzenia konsumenta bardzo ważne jest ujednolicenie systemu. Jednym z warunków jego efektywności jest prostota i przejrzystość dla użytkownika końcowego, czyli dla nas. Ten warunek spełnia system kompletny, obejmujący wszystkie typy i wielkości opakowań, a wysokość kaucji jest w każdym przypadku taka sama. To pozwoli szybko zapamiętać, które butelki podlegają zwrotowi. Taki system będzie łatwy we wdrożeniu i komunikowaniu społeczeństwu, a tym samym efektywny i umożliwi zebranie ponad 90% wprowadzonych na rynek opakowań po napojach, jak pokazują przykłady płynące z europejskich systemów. 

Rynek równych szans i wyzwań dla producentów

Równie istotną sprawą dla stabilności systemu i jego skuteczności jest jego spójność. Wyłączenie któregoś typu opakowań z systemu kaucyjnego, stworzy nierównowagę na rynku. Producenci wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach szklanych lub aluminiowych będa mieli uprzywilejowaną pozycję. To oznacza nierówne podejście do zaśmiecania i surowców. Szkło i aluminium zanieczyszczają przecież nasze otoczenie w równym stopniu, co plastik.

Likwidacja zaśmiecania i maksymalizacja wykorzystania surowców

Systemy kaucyjne wykazują bardzo dużą skuteczność w redukcji zaśmiecania, co potwierdzają dane płynące z Niemiec czy Skandynawii, ale i od przedstawicieli władz publicznych Łotwy i Słowacji, czyli krajów, które wdrożyły system na początku 2022 r. Pamiętajmy, że śmieci w przestrzeni publicznej to nie tylko plastikowe butelki po napojach, ale także metalowe puszki i butelki szklane stanowiące zagrożenie dla ludzi i zwierząt (dla nich niejednokrotnie śmiertelne).

Zachowanie surowców w obiegu

W kontekście gospodarki obiegu zamkniętego i bezpieczeństwa dostaw surowców istotne jest również zagwarantowanie maksymalnego wykorzystania materiałów w obiegu i zapobieganie ich utracie. Dzięki wysokim poziomom zbiórki uzyskiwanym w systemach kaucyjnych możliwość zachowania surowców w obiegu zwiększa się w sposób wykładniczy. W najnowszym raporcie Zero Waste Europe “How circular is glass” widzimy, że w systemie francuskim (bez kaucji), który podobnie do polskiego osiąga 71% zbiórki szkłą, zawartość starych butelek w nowych szacuje się na 42%. Tymczasem w Niemczech, gdzie działa system kaucyjny dla opakowań po napojach, zawartość recyklatu w nowych butelkach szklanych wynosi 65%, czyli aż o 23% więcej niż we Francji (patrz wykres).

Zdolność do osiągnięcia wysokiej cyrkularności zależy przede wszystkim od skuteczności i metod zbiórki. Im więcej opakowań szklanych jest zbieranych przez wysokiej jakości system selektywnej zbiórki, taki jak DRS, tym więcej szkła prawdopodobnie trafi z powrotem do produkcji nowego szkła jednorazowego użytku. 
Raport Zero Waste Europa „How circular is glass?”

Dane te wskazują, że system kaucyjny pozwala w praktyce dużo lepiej zamykać system obiegu surowców. 
W tym miejscu warto też podkreślić oszczędności energii płynące z przetwarzania starych butelek w nowe. Raport dowodzi, że 20% zebranego szkła oznacza 6% oszczędności energii w zakładach wytwarzających opakowania szklane. Jest to niezwykle istotne w obliczu kryzysu energetycznego, z jakim się obecnie mierzymy.

Zapraszamy na wystawę zdjęć pt. Frakcje materiałowe w systemie kaucyjnym. Fotografie zostały wykonane podczas wizyty studyjnej Polskiego Stowarzyszenia Zero Waste w krajach bałtyckich latem 2022. Łotwa, Estonia i Litwa świetnie sobie radzą ze zbieraniem wszystkich rodzajów opakowań. Podobieństwo struktury handlu tych krajów pozwala przewidywać, że i w Polsce ten nowoczesny i przyszłościowy model się sprawdzi. W Europie już 12 krajów ma powszechne i obowiązkowe systemy kaucyjne, a kolejne planują jego wprowadzenie. 8 z 12 już istniejących systemów kaucyjnych obejmuje wszystkie frakcje.